“ΕΝ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΩ . . . ΕΝΘΥΜΙΟΝ 1921”
ΜΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ ΠΡΙΝ ΕΝΑΝ ΑΙΩΝΑ, ΜΕ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ, ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΤΟΥ 1921, ΜΟΛΙΣ 1,5 ΧΡΟΝΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ.
Κείμενο: Ευάγγελος Σ. Σοβαράς (Καστροπολίτης)
Αρχικά οφείλω να ευχαριστήσω θερμά τον σεβαστό κ. Γεώργιο Βασιλειάδη από την Ξάνθη, που μου εμπιστεύθηκε τις φωτογραφίες από το προσωπικό αρχείο του αείμνηστου πατέρα του, Δημήτρη Βασιλειάδη.
ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ;
Ο Δημήτριος Βασιλειάδης καταγόταν από παλαιά Φαναριώτικη οικογένεια της Κωνσταντινούπολης και ήταν γιος διδασκάλου στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Όταν φύγανε από την Πόλη, στις αρχές του 20ου αιώνα η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Ξάνθη και ο ίδιος ασχολήθηκε με το καπνεμπόριο.
Οι γονείς του Δ.Βασιλειάδη στην Κωνσταντινούπολη
Κατά τη βουλγαρική κατοχή της Θράκης (1916-1919), συνελήφθη και κρατήθηκε όμηρος των Βουλγάρων μέχρι το 1920. Τότε εξαναγκάστηκε να εργαστεί στα Τάγματα Εργασίας των Βουλγάρων («Ντουρντουβάκια»*), αντίστοιχες μονάδες με τα «Αμελέ Ταμπουρού» των Τούρκων στη Μικρά Ασία.
(*) Η λέξη «Ντουρντουβάκι» αποτελεί ελληνοποιημένη παραφθορά της βουλγαρικής λέξης «τρούντοβι βόϊτσκι» (Τάγματα Εργασίας) ή του «τρούντοβ βόϊνικ» (φαντάρος αγγαρείας) και χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, πάντα υποτιμητικά π.χ. «τον πήραν ντουρντουβάκι…» ή «έκανε ό,τι του λέγανε σαν ντουρντουβάκι».
Ο Δ.Βασιλειάδης (αριστερά) με άλλα δύο “Ντουρντουβάκια” (όμηρους) των Βουλγάρων.
Μετά την απελευθέρωση της Θράκης, ο Δημήτριος Βασιλειάδης κλήθηκε στον Ελληνικό Στρατό και υπηρέτησε σχεδόν επί 2 χρόνια στο Διδυμότειχο (1921 – 1923), με το βαθμό του έφεδρου Λοχία Πεζικού.
Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ “ΕΝΘΥΜΙΟΝ” ΤΟΥ ΑΙΩΝΑ !
Από το φωτογραφικό υλικό από την στρατιωτική θητεία του Δημήτρη Βασιλειάδη, ξεχωρίζει μία φωτογραφία στην οποία απεικονίζεται μία ομάδα στρατιωτικών έμπροσθεν του παλαιού τεμένους Βαγιαζήτ στο Διδυμότειχο. Πάνω από τα κεφάλια των εικονιζόμενων, κατά την τακτική της εποχής, έχουν τεθεί αριθμοί ώστε στο πίσω μέρος να αναγραφούν τα στοιχεία του καθενός. Έτσι στο πίσω μέρος της φωτογραφίας μπορούμε να διαβάσουμε τα παρακάτω στοιχεία:
- ……… (δυσανάγνωστος)
- Βασιλειάδης Δημήτριος, Ξάνθη
- Αβερόπουλος Πέτρος, Ξάνθη
- Δούμας Απόστολος, Σουφλί
- Γκανούτσος Παναγιώτης, Κοζάνη
- Μαρδάνης Θωμάς, Θεσσαλία
- Τσασαδόπουλος Ελευθέριος, Αρκαδιούπολη
- Σανιδόπουλος Γεώργιος, ……….
- Θεοδωρίδης Γεώργιος, Τυρολόη
- Κασδαγλής Βασίλειος, Βύσσα
- Τσίφης Πέτρος, Πορόϊα
- Βαρβιτσιώτης Αντώνιος, Βέροια
Εν Διδυμοτείχω τη 12 Δεκεμβρίου 1921
Ενθύμιον μετά των συναδέλφων του
7ου Λόχου
Δ.Βασιλειάδης
Λοχίας ΠΖ
Πίσω όψη της φωτογραφίας
Παρατηρώντας την εικόνα, δεν έχουμε αμφιβολία όσον αφορά στο χώρο που ελήφθη, καθώς πρόκειται για την κεντρική είσοδο του ιστορικού τεμένους Βαγιαζήτ στην κεντρική πλατεία του Διδυμοτείχου. Είναι χαρακτηριστικό το σχήμα στο υπέρθυρο και παρότι υπάρχουν και άλλοι είσοδοι στο κτήριο, καμμιά δεν μοιάζει με άλλη είσοδο.
Επιπλέον η φαρδιά σκάλα όπου στέκονται οι στρατιώτες, προσδιορίζει την κεντρική είσοδο του παλαιού τεμένους, όπως ήταν διαμορφωμένη εκείνη την εποχή.
Η κεντρική είσοδος του τεμένους Βαγιαζήτ με το χαρακτηριστικό υπέρθυρο.
Στο κέντρο της φωτογραφίας είναι συνήθως ο ανώτερος της παράταξης ή το τιμώμενο πρόσωπο. Πιθανόν επρόκειτο για μόνιμο στέλεχος (Υπαξιωματικό) του Ελληνικού Στρατού, αν κρίνουμε από τη στολή και τα διακριτικά που φέρει. Ενδεχομένως να ήταν Ομαδάρχης ή Διμοιρίτης των Στρατιωτών που τον πλαισιώνουν.
Η αρίθμηση των προσώπων φαίνεται να ακολουθεί την ιεραρχική κλίμακα, καθώς δεύτερος στη λίστα ακολουθεί ο Λοχίας Βασιλειάδης και έπονται οι άλλοι που πλαισιώνουν το κεντρικό πρόσωπο.
Βασίλειος Κασδαγλής από τη Βύσσα.
Εξετάζοντας την αναγραφόμενη καταγωγή των στρατιωτών, διαπιστώνουμε ότι στη συντριπτική τους πλειοψηφία, καταγόταν από τη Θράκη και τη Μακεδονία. Έχουμε λοιπόν έναν Θεσσαλό και δύο στρατιώτες από τις άρτι απελευθερωθείσες πόλεις της Ανατολικής Θράκης, Αρκαδιούπολη (σημ. Λουλέμπουργκάζ) και Τυρολόη (σημ. Τσόρλου).
Στους λοιπούς Θράκες στρατιώτες υπάρχουν και δύο από την περιοχή του Έβρου, ο Κασδαγλής Βασίλειος από τη Βύσσα (την παλαιά Μπόσνα) και ο Δούμας Απόστολος από το Σουφλί.
Το παραπάνω δείγμα μας οδηγεί στο πιθανό συμπέρασμα ότι οι Μονάδες που είχαν ταχθεί στη γραμμή του Έβρου, συγκροτήθηκαν από σημαντικό αριθμό οπλιτών κυρίως από την περιοχή της Θράκης ή γενικότερα από τη Βόρειο Ελλάδα.
ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΕΙΑ !
Σε ποια Μονάδα υπηρετούσαν οι εικονιζόμενοι;
Αυτό αναγράφεται ξεκάθαρα πίσω από την φωτογραφία:
«Ενθύμιον μετά των συναδέλφων του 7ου Λόχου».
Απόστολος Δούμας από το Σουφλί.
Πρόκειται για τον 7ο Λόχο Πεζικού του Συντάγματος (Διδυμοτείχου), ο οποίος ενδεχομένως επάνδρωνε ή φρουρούσε το Επιτελείο της Διοίκησης του Στρατιωτικού Τομέα (επιπέδου Συντάγματος) και είχε έδρα του το Διδυμότειχο.
Μάλιστα το Διοικητήριο του «Στρατιωτικού Τομέα», η Κεντρική Πλατεία και το τέμενος Βαγιαζήτ, θα λέγαμε πως ήταν στην ίδια αυλή!
Η Διοίκηση (Επιτελείο) του Στρατιωτικού Τομέας, είχε εγκατασταθεί σε ένα μεγάλο κτίριο, σε σχήμα κάτοψης «Έψιλον» (Ε), το οποίο ακολουθούσε τις βασικές αρχές του νεοκλασικισμού. Βρισκόταν ακριβώς στα Νοτιοδυτικά του τεμένους Βαγιαζήτ, στο χώρο όπου σήμερα διεξάγεται η λαϊκή αγορά της πόλης. Είχε ανεγερθεί στη θέση παλαιότερου κτίσματος στα τέλη του 19ου αιώνα ως «Ανώτατη Οθωμανική Σχολή Ιππικού», ενώ δίπλα του υπήρχαν στάβλοι για τα άλογα καθώς και αποθήκη πυρομαχικών.
Από την απελευθέρωση (Μάιος 1920) χρησιμοποιήθηκε από τον Ελληνικό Στρατό ως Σταθμός Διοικήσεως του Στρατιωτικού Τομέα, που το 1925 (Στρατιά Έβρου), ονομάστηκε Σύνταγμα Προκαλύψεως και μετέπειτα Συνοριακός Τομέας Έβρου (επιπέδου Συντάγματος), ενδεχομένως σε άλλη θέση της πόλης.
Το Διοικητήριο του Στρατιωτικού Τομέα πλησίον του τεμένους.
Το υπόψη κτίριο ακολούθως στέγασε τις υπηρεσίες του Δήμου Διδυμοτείχου έως τα τέλη του 1933, οπότε υπέστη σημαντικές καταστροφές από πυρκαγιά που ξέσπασε στο υπόγειό του (στις 3 Δεκεμβρίου 1933).
Τελικά κατεδαφίστηκε από του Ναζί κατά την γερμανική Κατοχή, ως επικίνδυνο για κατάρρευση το 1941 ή 1942.
Το Διοικητήριο του Στρατιωτικού Τομέα σε φωτογραφία της εποχής
ΕΝ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΩ . . .
Η ημερομηνία «12 Δεκεμβρίου 1921» μας μεταφέρει σε μια βαίνουσα Χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα, εν μέσω βέβαια των πολεμικών εξελίξεων και της Μικρασιατικής εκστρατείας, αλλά υπό το πρίσμα ότι τότε το Διδυμότειχο ΔΕΝ ήταν πόλη των συνόρων.
Γεγονός που θα έδινε την ευκαιρία σε πολίτες και οπλίτες να γιορτάσουν και να χαρούν πιο ξένοιαστα τις Άγιες Ημέρες κατά τα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης. Επιπλέον η ημερομηνία μας υπενθυμίζει πως στις 12 Δεκεμβρίου είναι η γιορτή του Αγίου Σπυρίδωνα, και παρόλο που το ημερολόγιο του 1921, αναγράφει πως η 12η Δεκεμβρίου ήταν ημέρα Δευτέρα, δεν έπαυε να ήταν μια ημέρα γιορτής.
Οι στρατιωτικοί της φωτογραφίας, μάλλον υπηρετούσαν στο Διοικητήριο (Σταθμό Διοικήσεως) του Στρατιωτικού Τομέα (Συντάγματος) Διδυμοτείχου, δίπλα στην κεντρική πλατεία της πόλης. Ανήμερα της γιορτής του Αγίου Σπυρίδωνα του 1921 φωτογραφήθηκαν σε ένα σημείο εξαιρετικά αναγνωρίσιμο, μέχρι και σήμερα. Ενδεχομένως μετά από τον εκκλησιασμό στην Μητρόπολη πάνω στο Κάστρο, πλαισίωσαν τον επικεφαλής της Διμοιρίας τους (Επιλοχία) που πιθανόν τους συνόδευσε στην έξοδό τους και έλαβαν πόζα στα σκαλοπάτια του παλαιού τεμένους, έτσι για να φαίνονται όλοι όταν αποθανατιστούν.
Ακολούθως, μάλλον θα έστειλαν τη φωτογραφία τους στις οικογένειές τους, ως ΕΝΘΥΜΙΟΝ μαζί με θερμές ευχές για τα Χριστούγεννα και το Νέον Έτος 1922!
Μπορούμε να τους φανταστούμε να κυκλοφορούν στην πλατεία, να κάθονται στα καφενεία και τις ταβέρνες, να περιηγούνται στην ιστορική Καστροπολιτεία, να συνομιλούν και να ανταλλάσσουν απόψεις με τους ντόπιους, να προετοιμάζονται για εκείνα τα δεύτερα «Ελεύθερα Χριστούγεννα». Ακόμα-ακόμα θα μπορούσαν να προγραμματίζουν κάποια άδεια κοντά στους οικείους τους.
Μετά από έναν αιώνα αυτή τη φωτογραφία πιστοποιεί το πέρασμά τους από αυτόν τον τόπο και να μας μεταδίδει το κλίμα εκείνης της εποχής. Πέρα από όλα τα άλλα, είναι μια φωτογραφία με ιδιαίτερο συμβολισμό, καθώς οι Έλληνες Στρατιώτες πατούν στις σκάλες του αρχαίου τεμένους, συμβόλου της μακραίωνης Οθωμανικής κατάκτησης. Στέκονται στην πάλαι ποτέ ακμάζουσα Καστροπολιτεία της Θράκης, επανδρώνουν τη Φρουρά του ιστορικού Διδυμοτείχου και σηματοδοτούν το οριστικό τέλος της πάνω από πεντέμισι αιώνες, τουρκοκρατίας.
Η φωτογραφία έφερε σε πέρας την αποστολή της, που ήταν μέσω αυτής οι εικονιζόμενοι να αποθανατιστούν, δηλαδή να αποφύγουν την λήθη της μνήμης και να μας δείξουν την παρουσία τους στον τόπο μας. Ευλαβώς …
ΕΝ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΩ…
Διδυμότειχο 1921. Ο Δημήτρης Βασιλειάδης με πιστόλι
Εξίσου σημαντικές είναι και οι επόμενες φωτογραφίες του κ.Βασιλειάδη, όπου στην μία απεικονίζεται να κρατά πιστόλι (πιθανόν «Ρούμπυ» γαλλικού ή ισπανικού τύπου), με την υποσημείωση «Διδυμότειχο, 1921». Ενδεχομένως πρόκειται για το προηγηθέν θέρος, καθώς ο εικονιζόμενος φέρει θερινή στολή. Η φωτογραφία εκτιμάται πως έχει ληφθεί στον αύλειο χώρο του Διοικητηρίου του Στρατιωτικού Τομέα (Συντάγματος), αν λάβουμε υπόψη τη βαριά σιδερένια πόρτα που φαίνεται πίσω του και ίσως έκλεινε την αποθήκη πυρομαχικών, όπως αναφέρεται παραπάνω πως διέθετε η Διοίκηση.
Διδυμότειχο 18 Μαρτίου 1923
Άλλη μία μεταγενέστερη φωτογραφία, ελήφθη στο Διδυμότειχο στις 18 Μαρτίου 1923, παρουσιάζει τον Δ.Βασιλειάδη, καθιστό στο κέντρο μαζί με συναδέλφους του μπροστά από ένα δέντρο.
Αν κρίνουμε από το κτίσμα στο φόντο, και αυτή η φωτογραφία εκτιμάται πως έχει ληφθεί παραπλεύρως της πλατείας, δίπλα στο τέμενος Βαγιαζήτ, καθώς διακρίνεται ο τοίχος του κτιρίου και ενδεχομένως η πλευρά λήψης είναι η δυτική του τεμένους που ήταν εγγύτερη προς το Στρατιωτικό Διοικητήριο. Επίσης το ότι ο κ.Βασιλειάδης εικονίζεται να κάθεται σε πτυσσόμενη καρέκλα στρατιωτικού τύπου, πιθανόν να έχει μεταφερθεί από το Στρατόπεδο. Αξίζει περαιτέρω έρευνας, σχετικά και με τις διαφορετικές στολές που φέρουν οι εικονιζόμενοι.
Ο Δ. Βασιλειάδης στο Διδυμότειχο (1921-1923)
Λαμβάνοντας υπόψη και τα δεδομένα της εποχής, τότε που η φωτογραφικές μηχανές ήταν σπάνιες και η μεταφορά τους δύσκολη, καθώς και τα σημεία που είναι εμφανή, μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως και οι τρεις φωτογραφίες από τα πρώτα “ελεύθερα” χρόνια του Διδυμοτείχου, έχουν ληφθεί στην κεντρική πλατεία του Διδυμοτείχου, πλησίον του ιστορικού τεμένους Βαγιαζήτ και του τότε Σταθμού Διοικήσεως του Συντάγματος (Στρατιωτικού Τομέα).
Ευελπιστώ η παραπάνω ανάλυση να δώσει χαρά στους σημερινούς απόγονους των τότε φρουρών της Καστροπολιτείας του Διδυμοτείχου και αν γίνεται να διαφωτίσει και όποια στοιχεία στην μετέπειτα ιστορική έρευνα.
Διατελώ μετά τιμής και σεβασμού
Ε.Σ.Σ.
* Πρώτη δημοσίευση: 23 Δεκεμβρίου 2017
** Συμπλήρωση στοιχείων: 11 Δεκεμβρίου 2021, 11 Δεκεμβρίου 2022 & 13 Δεκεμβρίου 2023.
*** Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Παντελή Αθανασιάδη, για τις πληροφορίες και χρονικές λεπτομέρειες, που διόρθωσαν και συμπλήρωσαν το παρόν άρθρο.
