Μία εκδοχή σε ένα χριστουγεννιάτικο έθιμο και η σχέση με την παλαιότατη καταγωγή των κατοίκων της περιοχής μας.
Γράφει ο Ευάγγελος Σ. Σοβαράς (Καστροπολίτης)
Παλαιότατο το έθιμο τα κάλαντα κατά την παραμονή των Χριστουγέννων και με πολλές παραλλαγές ανά το πανελλήνιο. Οι ομάδες των καλαντιστών μεταφέρουν το χαρμόσυνο μήνυμα της Γέννησης του Χριστού από σπίτι σε σπίτι και σε αντάλλαγμα, οι νοικοκύρηδες και οι νοικοκυρές καλοδέχονται, προσφέρουν και κερνάνε «για το καλό» τα παιδιά.
Τα κάλαντα αποτελούν δημοτικά ευχετικά και εγκωμιαστικά τραγούδια που ψάλλονται εθιμικά κατ΄ έτος κυρίως την παραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών.
Η λέξη κάλαντα (ή κόλιαντα) προέρχεται από τη λατινική «calenda», που σημαίνει αρχή του μήνα (καλένδες). Πιστεύεται ότι η ιστορία τους φτάνει πολύ βαθιά στο παρελθόν και συνδέεται με την Αρχαία Ελλάδα και το ρήμα “καλώ” (=προσκαλώ). Τα παιδιά της εποχής εκείνης κρατούσαν κλαδί ελιάς ή δάφνης στο οποίο κρεμούσαν κόκκινες και άσπρες κλωστές. Στο κλαδί περνούσαν ή κρεμούσαν τις προσφορές των νοικοκύρηδων.
Τα κάλαντα ψάλλονται κυρίως από παιδιά αλλά και από παρέες νέων, που περιέρχονται τα χωριά, οικίες, καταστήματα και δημόσιους χώρους με τη συνοδεία ενίοτε και μουσικών οργάνων. Κύριος σκοπός των τραγουδιών αυτών είναι η μετάδοση του χαρμόσυνου μηνύματος της εορτής, η απόδοση ευχών για υγεία και “Χρόνια Πολλά”, αλλά και το απαραίτητο φιλοδώρημα είτε σε χρήματα, είτε σε προϊόντα (πιο παλαιότερα).
Στον Έβρο το πρωί της παραμονής των Χριστουγέννων, ομάδες παιδιών και νέων ξεχύνονταν στα σοκάκια των χωριών, κρατώντας στα χέρια τους χοντρά και μακρυά ξύλα, τις λεγόμενες “τζουμάκες”. Τα ραβδιά αυτά συμβόλιζαν τα ραβδιά των ποιμένων προσκυνητών στη Γέννηση του Χριστού. Από την άλλη χρησίμευαν και για αποτροπή και προστασία από τις επιθέσεις των σκυλιών. Με τις τζουμάκες χτυπούσαν τις πόρτες των σπιτιών για να τους ανοίξουν και να τραγουδήσουν τα κάλαντα.
Πολύ παλιό και το έθιμο του “Πέρπιρα”, κατά το οποίο από το πρωί ανήμερα των Χριστουγέννων οι νεαροί κατά ομάδες φέρνουν το γιορτινό μήνυμα σε όλο το χωριό.
Ποιος είναι όμως ο Πέρπιρας και γιατί αυτό το όνομα;
Πέρπιρα αποκαλούμε στο χωριό μου τη Δόξα Διδυμοτείχου τον επικεφαλή της ομάδας των νέων που «λένε» (άδουν/ψάλουν) τα κάλαντα και τα τραγούδια των Χριστουγέννων. Σε άλλα χωριά της περιοχής, απαντάται και με άλλες παραλλαγές.
Ο Πέρπιρας δεν είναι όνομα, ούτε αξίωμα, ούτε καν ιδιότητα. Πέρνει την επωνυμία αυτή από την ευχή που δίνει σε κάθε νοικοκύρη όταν δέχεται τα δώρα των καλαντιστών. Η ευχή ξεκινάει με το:
«Ορίστε από τον αφέντη μας τα πέντε – δέκα πέρπιρα…»
συνεχίζει και απαγγέλει ευχές για καλή υγεία:
“κεφάλι να μην τον πονάει,
καρδιά τ΄να μην τον πονάει κλπ”
και οι ευχές καταλήγουν:
“Όσα άστρα έχει ο ουρανός και φύλλα από τα δέντρα
τόσα καλά να δώσ’ Θεός σ’ αυτό το νοικοκύρη.”
Η μία πιθανή εκδοχή της ονομασίας, η οποία φανερώνει και την παλαιότητα του εθίμου, είναι πως προέρχεται από τα «Υπέρπυρα», τα Βυζαντινά χρυσά νομίσματα.
Ο Ιωάννης Βατάτζης στέφεται από την Παναγία σε υπέρπυρον (χρυσό νόμισμα)
Το Υπέρπυρον κυκλοφόρησε αρχικά επί αυτοκράτορα Μεγάλου Κωνσταντίνου και χρησιμοποιήθηκε σε όλη την Βυζαντινή περίοδο ως νόμισμα καθαρού χρυσού. Η λέξη παράγεται «εκ του πυρρός, όπερ σημαίνει το καθαρόν χρώμα του χρυσίου» σύμφωνα με τον Αδαμάντιο Κοραή.
Είναι το γνωστό στο λαό ως
«φλουρί Kωνσταντινάτο».
Έτσι λοιπόν όταν ο Πέρπιρας εκφωνεί την ευχή του, ανυψώνοντας και επιδεικνύοντας τα δώρα των νοικοκυραίων, αναφωνεί την φράση που ακόμα από τη Βυζαντινή περίοδο να ακουγόταν στις αυλές του χωρίου ως:
«Ορίστε από τον αυθέντη μας πέντε και δέκα Υπέρπυρα…».
Με αυτό τον τρόπο εκθειάζει και ευχαριστεί τον προσφέροντα τα δώρα, παρουσιάζοντας τα πολύτιμα (πέντε – δέκα φλουριά)!
Εκδοχές ή παραλλαγές μπορεί να υπάρξουν αρκετές, η παρούσα όμως μας κατευθύνει στο πόσο παλιά ρίζα διατηρούμε ως οργανωμένη κοινωνία – οικισμός – χωριό στο χάρτη της καρδιάς της Θράκης.
Άξιοι όλοι όσοι συνεχίζουν τα έθιμά μας και κρατάνε ζωντανές τις ρίζες μας.
Χρόνια Πολλά, Καλή Χρονιά και του χρόνου με υγεία να ακούσουμε ξανά τον Πέρπιρα και τα παλικάρια να τραγουδούν:
Χριστός γεννιέται, χαρά στον κόσμο,
χαρά στον κόσμο, στα παλληκάρια.
Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες,
η Παναγιά μας κοιλοπονούσε…
στη φωτογραφία το υπέρπυρον του Ιωάννη Βατάτζη του αυτοκράτορα και Αγίου που γεννήθηκε στο Διδυμότειχο το 1193 μ.Χ.
