Κείμενο: Χρήστος Μοκαϊτης (Καστροπολίτης)
Ισαάκιος Β΄ Κομνηνός
Ο Ισαάκιος Κομνηνός γεννήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 1093 και ήταν ο τρίτος και μικρότερος γιός του Βυζαντινού Αυτοκράτορας Αλέξιου Α΄ Κομνηνού και της αυτοκράτειρας Ειρήνη Δούκαινα. Σε ηλικία έντεκα ετών είχα λάβει από τον πατέρα του τον τίτλο του Καίσαρα.
Το 1118, μετά τον θάνατο του Αλέξιου Α΄ Κομνηνού, ξέσπασε διαμάχη ανάμεσα στην πρωτότοκη κόρη του Άννα Κομνηνή και στον τριτότοκο γιό του Ιωάννη Β΄ Κομνηνό, ο Ισαάκιος τάχθηκε με το μέρος του Ιωάννη, γι’ αυτό το λόγο ο Ιωάννης μετά την αναγόρευση σε αυτοκράτορα, προήγαγε τον Ισαάκιο σε σεβαστοκράτορα.
Η πρώτη συνομωσία που οργάνωσε ο Ισαάκιος εναντίον του Ιωάννη ήταν το 1123 ενώ ο Ιωάννης βρισκόταν σε εκστρατεία κατά των Τούρκων. Η συνωμοσία αποκαλύφθηκε και ο Ισαάκιος για να αποφύγει την σύλληψη διέφυγε στην Ανατολή για τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια.
Στην Ανατολή ο Ισαάκιος ζήτησε την βοήθεια από διάφορους φίλους του όπως από τον Δούκα της Τραπεζούντας, τον Εμίρη της Καππαδοκίας, τον Πρίγκηπα της Κιλικίας, τον Σουλτάνου του Ικονίου και τον Βασιλιά της Ιερουσαλήμ προκειμένου να ανατρέψει τον Ιωάννη, αλλά οι προσπάθειες του δεν ευδοκίμησαν.
Το 1138 ο Ισαάκιος ζήτησε συμφιλίωση με τον Ιωάννη ο οποίος με μεγάλη ευχαρίστηση τον δέχτηκε πίσω στην Κωνσταντινούπολη. Αλλά και το επόμενο διάστημα συνέχισε τις μηχανογραφίες για την κατάληψη του θρόνου, αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εξόριση του το 1140 στην Ηρακλεία του Πόντου.
Ο Ιωάννης Β΄ Κομνηνός πεθαίνει αιφνιδίως το 1143 και τον θρόνο κατέλαβε ο ανιψιός του Ισαάκιου Κομνηνού, Μανουήλ Γ΄ Κομνηνός. Ο Μανουήλ συγχώρησε τον Ισαάκιο, τον δέχτηκε στην Κωνσταντινούπολη, τον κράτησε κοντά του και τον πήρε μαζί του στην πρώτη του εκστρατεία εναντίων των Σελτζούκων. Όταν κατά την διάρκεια της εκστρατείας από λάθος διαδόθηκε ότι ο Μανουήλ σκοτώθηκε ο Ισαάκιος έσπευσε να ανακηρυχθεί αυτοκράτορας. Μόνο το 1150, σε ηλικία πενήντα ετών, όταν εμφανίστηκαν τα συμπτώματα κάποιας αρρώστιας του κόπασε η φιλαρχία του.
Η ίδρυση της Μονής Παναγίας Κοσμοσώτειρας
Το 1151 – 1152 η υγεία του Ισαάκιου είχε κλονιστεί, αναλογίζοντας τον θάνατο που πλησίαζε και αναπολώντας την ζωή του, τις συνεχείς συνομωσίες και τις παράνομες πράξεις για την κατάληψη του θρόνου αποφάσισε να μεριμνήσει για την σωτηρία της ψυχής του και να ιδρύσει ένα πρότυπο μοναστήρι την Μονή Βήρας, Παναγία η Κοσμοσώτειρα, στην περιοχή του Έβρου Βήρα, στις σημερινές Φέρες.
Η Μονή περιλαμβάνει το κεντρικό καθολικό αφιερωμένο στην Κοσμοσώτειρα Θεομήτορα με σαράντα περιμετρικές πτέρυγες κελιών για τους μοναχούς. Εκτός από την εκκλησία έχτισε άλλες εγκαταστάσεις, όπως νοσοκομείο, βιβλιοθήκη, λουτρώνες, ένα μεγάλο υδραγωγείο και άλλους βοηθητικούς χώρους. Οι εγκαταστάσεις περικλείονται με ένα τοίχος που στην νοτιοδυτική γωνία του έχει πύργο ύψους οκτώ μέτρων για τα σήμαντρα. Από την οχύρωση της μονής σήμερα διατηρείται καλύτερα αυτός ο πύργος ο οποίος είναι τετράγωνος εξωτερικά και κυκλικός εσωτερικά. Ο Ισαάκιος δαπάνησε για τα κτίσματα της Μονής σχεδόν ολόκληρη την κινητή και ακίνητη περιουσία του.
Η ίδρυση της Κοσμοσώτειρας στον συγκεκριμένο τόπο είχε συγχρόνως πολιτικοοικονομικό και στρατιωτικό χαρακτήρα. Στην απέναντι κωμόπολη Κύψελα σημερινή Ipsala της Τουρκίας κατέληγε η Εγνατία που ξεκινούσε από το Δυρράχιο της Ηπείρου και ένωνε την Ανατολή και την Δύση, τα εμπορεύματα μεταφέρονταν από την Κωνσταντινούπολη μέχρι την Ανδριανούπολη και από εκεί μέσω της κοίτης του Δέλτα ποταμού κατέληγαν στο Αιγαίου.
Ο Ισαάκιος πέθανε μετά το 1152, ενώ στην Κωνσταντινούπολη είχαν προετοιμάσει, ένα πολυτελή τύμβο στο νάρθηκα του ναού της Μονής Χώρας, προτίμησε να ταφεί στην Βήρα, στην Μονή της Κοσμοσώτειρας, μακριά από την Κωνσταντινούπολη. Ο τάφος του Ισαάκιου σύμφωνα με το τυπικό της Μονής ήταν σε προεξοχή που κατασκευάστηκε στο βόρειο μέρος του νάρθηκα της Κοσμοσώτειρας.
Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Ιωάννης Καντακουζηνός που στέφτηκε αυτοκράτορας στις 26 Οκτωβρίου 1341 στο Διδυμότειχο αναφέρει για την Μονή ότι ήταν «φρούριο τι καρτερώτατατον παρά τον Έβρον».
Σε αρχαιολογικό συνέδριο είχε ειπωθεί η άποψη ότι εντός της Μονής ανάμεσα στα μικρά κατώτερα παράθυρα των τυμπάνων του εγκάρσιου κλίτους υπάρχουν παραστάσεις του κτήτορα της Μονής και της οικογένειας των Κομνηνών και όχι παραστάσεις στρατιωτικών αγίων. Αυτή η άποψη είναι υπό αμφισβήτηση επειδή όπως περιγράφει το τυπικό της Μονής, ο Ισαάκιος με αυστηρότητα αξίωσε τους μοναχούς να μην τολμήσουν ποτέ να απεικονίσουν την μορφή του είτε μέσα είτε έξω από το μοναστήρι προσθέτοντας πως θα τον έχουν αντίδικο στην μέλλουσα κρίση αν κάνουν κάτι τέτοιο.
Οι μορφές του τοιχογραφιών του ναού παρουσιάζονται πλατειές με στρογγυλά πρόσωπα και με απλή φωτοσκίαση και εμφανίζουν υπερβολικό ρεαλισμό, κάτι που δεν χαρακτηρίζει συνήθως τις βυζαντινές αγιογραφίες. Ο ζωγράφος Φώτης Κόντογλου αναφέρει ότι διακρίνονται από πολύ λαϊκό πνεύμα.
Μέσα στο ιερό του ναού υπάρχει μια καταπακτή που σκεπάζει μιας σύριγγα που οδηγούσε έξω από το χώρο της μονής. Η παράδοση έλεγε πως οδηγούσε μακριά στην νησίδα του Γκιαούρ Αντά, μέσα στο Δέλτα του Έβρου.
Στην νοτιοανατολική εξωτερικό τείχος του ναού βρίσκεται εντοιχισμένος ένα κεραμικό ανάγλυφο που παριστάνει έναν μονοκέφαλο αετό, ο οποίος ήταν σύμβολο της δυναστείας των Κομνηνών της Τραπεζούντας. Όπως αναφέρει η Βυζαντινολόγος και Πρύτανης του Πανεπιστημίου της Σορβόννης Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ: η ύπαρξη του κεραμικού αναγλύφου μαρτυράει ότι στην μονή της Κοσμοσώτειρας ενταφιάστηκε μέλος της οικογένειας των Κομνηνών.
Η Μονή της Παναγίας της Κοσμοσώτειρας είναι ένα στολίδι τόσο για τις Φέρες όσο και για τον υπόλοιπο Έβρο. Η Παναγία ήταν προστάτιδα της περιοχής του Έβρου από τα βυζαντινά χρόνια μέχρι την σημερινή εποχή αυτό το διαπιστώνουμε από τις μονές και τους ιερούς ναούς που έχουν ιδρυθεί στην περιοχή.
