Η ΚΑΤΟΧΙΚΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΈΒΡΟΥ ΣΤΟ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ

Κείμενο : του Ευστρατίου Τσιρταβή

Πηγή : «Περιοδικό Θρακικός Οιωνός» τεύχος ΙΔ΄ Θέρος 2001, Αλεξανδρούπολη «Εικόνες από το παλιό Διδυμότειχο και τον Έβρο»

Χάρτης με την τριπλή κατοχή της Ελλάδος 1941-1944 (με το κόκκινο χρώμα οι περιοχές που κατείχαν οι Γερμανοί).

Είπαμε στο προηγούμενο, ότι χάρις στης πολιτικής τα γυρίσματα και της διπλωματίας τα τερτίπια, εκεί που κανείς δεν το περίμενε, το μεγαλύτερο μέρος του Έβρου έμεινε έξω από τη Βουλγάρικη επικράτεια. Η περιοχή από το χωριό Άνθεια ως το Ορμένιο εξακολουθούσε να ‘ναι μέρος του Ελληνικού κράτους, κάτω από Γερμανική Κατοχή, όπως και η άλλη Ελλάδα. “Ελεύθερη ζώνη” το ονόμασαν…

Ήταν μια πραγματική όαση στον χαλασμό του 1941. Ένα θείο δώρο για τους Εβρίτες και ένα καταφύγιο για τους κατατρεγμένους της Θράκης.

Έτσι, η Ελληνική Κυβέρνηση των Αθηνών, μόλις μπόρεσε να προσαρμοστεί στην νέα τάξη της Κατοχής, διόρισε έναν Νομάρχη ως εκπρόσωπο της εδώ στο αποκομμένο από τον κορμό της άλλης Ελλάδας κομμάτι της Ελληνικής γης. Και ακόμη, μ’ ένα νομοθετικό διάταγμα, με τον αριθμό 176/41, τον όπλισε με κυβερνητικά δικαιώματα. Ανάμεσα τους και το δικαίωμα να διορίζει “παντός είδους δημόσιους λειτουργούς” σε κενές οργανικές θέσεις. Μια πολύ σοφή σκέψη, για να μπορέσει να κινηθεί η κρατική μηχανή, μια και οι περισσότεροι δημόσιοι υπάλληλοι με τη φυγή των αρχών βρέθηκαν στην άλλη Ελλάδα.

Ο πρώτος νομάρχης Ιωάννης Φραγκούλης (Αρχείο Γιώργου Αγγέλη).

Πρώτος Νομάρχης διορίστηκε ο Ιωάννης Φραγκούλης, άλλοτε Γενικός Επιθεωρητής Στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως στην Κομοτηνή. Ήρθε στα μέσα Ιουνίου 1941 φέροντας μαζί του μια κουστωδία υπαλλήλων – νεαρών ως επί το πλείστον και καθηγητές στο επάγγελμα. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε τον Μανώλη Ανδρόνικο, τον μετέπειτα αρχαιολόγο, τον Οδυσσέα Τσούτσο, προπονητή του Παναθηναϊκού, γυμναστή, τον Φίρμπα, τον Σουλίδη, τον Στεφανόπουλο κ.α.

Πρώτη του δουλειά ήταν να εγκαταστήσει και να οργανώσει τη Νομαρχία. Το παλιό κτίριο της επαρχίας Διδυμοτείχου έγινε έδρα της Νομαρχίας. Διευθυντής ορίστηκε ο Γεώργιος Τζαβιδόπουλος, άνθρωπος πεπειραμένος και δραστήριος. Υπάλληλοι παλιοί, οι Η. Κυβέλος, Α. Παπακυριακού, Δ. Τζάνης, Α. Μολάς όλοι οι άλλοι ήταν έκτακτοι. Προϊστάμενος εκπαίδευσης, ο εκπαιδευτικός Γεώργιος Κωνσταντινίδης και Επιθεωρητές οι Δ. Σεϊτανίδης και Κ. Ποντίδης. Διόρισε καθηγητές και δασκάλους, έστω και με λίγα προσόντα και ετοίμασε τον μηχανισμό, ώστε στο νέο σχολικό έτος να λειτουργούσαν όλα, μέχρι και το τελευταίο χωριό. Έτσι, σε μικρό χρονικό διάστημα και χάρις στην προεργασία που είχε κάνει ο δεσπότης Διδυμοτείχου, όταν δεν υπήρχε καμία εξουσία, μπόρεσε να κινήσει τον κρατικό κατοχικό μηχανισμό. Από την άλλη πλευρά, άνοιξαν οι Τράπεζες Εθνική και Αγροτική και άρχισαν οι συναλλαγές.

Το κτίριο με τα δύο μπαλκόνια στο κέντρο στέγαζε τη Νομαρχία Έβρου κατά την κατοχή (φωτο από Παντελή Αθανασιάδη).

Τα χρήματα έρχονταν με χρηματαποστολές πότε από την Αθήνα και πότε από τη Θεσσαλονίκη. Όμως, με τον ιλιγγιώδη ρυθμό που εξανεμίζονταν, δεν μπορούσαν να εξυπηρετήσουν την κατάσταση και η Νομαρχία είχε ανάγκη από ρευστό. Η ανάγκη τέχνες κατεργάζεται. Δημιουργήθηκε το Ταμείο Προνοίας, έξω από τον κρατικό κορβανά και τις διαδικασίες, με αποκλειστικό διαχειριστή τον Νομάρχη με πόρους από την ειδική φορολογία που επιβλήθηκε “επί των εξαγομένων από τον νόμο προϊόντων”. Μια προσοδοφόρα φορολογία με ειδική διαδικασία, που υπολογίζονταν σε ποσοστό επί της αξίας των ειδών. Οι τιμές άλλαζαν κάθε εβδομάδα και πριν την άδεια τα λεφτά τα κατέθεταν στην Τράπεζα. Ήταν το μάνα εξ ουρανού, γιατί επέτρεπε στη Νομαρχία να κινείται με άνεση στις διάφορες πρωτοβουλίες της και ιδίως να διορίζει προσωπικό, όπου αυτή έκρινε σκόπιμο και να έχει να πληρώσει.

Τέλος, για την καλύτερη οργάνωση του νομού και της Νομαρχίας, επανασυστάθηκαν και λειτούργησαν οι δυο Επαρχίες Ορεστιάδας, με έδρα την Ορεστιάδα, και Σουφλίου, με έδρα της Φέρες. Οι Έπαρχοι ήρθαν από την άλλη Ελλάδα και προσωπικό διορίστηκε έκτακτο στις μεν Φέρες ο Γιάννης Δημητριάδης και η Πέπη Ιωαννίδου, στη δε Ορεστιάδα ο Στέλιος Διακογιώργης και η Χατζηνικολάου, μητέρα του τέως βουλευτού μας.

Ο μεγάλος αρχαιολόγος Μανόλης Ανδρόνικος, υπάλληλος της Νομαρχίας και καθηγητής στο Γυμνάσιο Διδυμοτείχου.

Όσο για τους πρόσφυγες που έρχονταν από τη βουλγαροκρατούμενη Θράκη, προβλεπόταν ιδιαίτερη περίθαλψη, για δε τα παιδιά που έφταναν μεμονωμένα ιδρύθηκε Οικοτροφείο στο Διδυμότειχο, όπου έβρισκαν ασφάλεια, στέγη, τροφή και βέβαια δωρεάν εκπαίδευση. Ήταν κάτι που ούτε μπορούσαν να το ονειρευτούν, όταν φοβισμένα έφευγαν από την αγκαλιά των γονιών τους. Και όταν με το καλό τελείωναν το Γυμνάσιο, τότε διορίζονταν υπάλληλοι αλλά κυρίως δάσκαλοι. Σύνθημα της διοίκησης ήταν κάθε χωριό να έχει τον παπά και το δάσκαλο του. Μα κυματίζει η Ελληνική σημαία, να νοιώθουν τα παιδιά και οι οικογένειες τους την παρουσία της Πατρίδος. Υπόθεση πολύ μεγάλη, εκεί δίπλα στα Βουλγάρικα και Τούρκικα σύνορα. Ήταν μια θεία αόρατη σκεπή και μια παρηγοριά. Η καρδιά της Πατρίδας χτυπούσε.

Και κάτι που για πρώτη φορά είδε η περιοχή ήταν η συστηματική νοσοκομειακή περίθαλψη. Το Εβραϊκό Σχολείο έγινε νοσοκομείο. Διευθυντής ο ρέκτης Μιχάλης Καρακόστογλου, ο μετέπειτα Δήμαρχος Διδυμοτείχου, με Υποδιευθυντή τον δάσκαλο Βασίλη Αγγελή, μετέπειτα Επιθεωρητή Δημοτικών Σχολείων και γιατρούς τους Τασμαλή, Β Χατζηπουλίδη και χειρούργο τον Γιάννη Πουλιάδη. Οι γιατροί ήταν δυσεύρετοι και οδοντογιατρός δεν υπήρχε κανείς. Το νοσοκομείο αυτό, παρά τις μεγάλες του ελλείψεις, πρόσφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες και έσωζε ζωές, πέρα από τη δουλειά που πρόσφερε στους πρόσφυγες.

Προτομή του Μητροπολίτου Διδυμοτείχου Ιωακείμ Σιγάλα (1928 – 1957). Ο Δεσπότης αποτέλεσε μετά την συνθηκολόγηση την μοναδική αρχή της πόλης, οργανώνοντας και εμψυχώνοντας το λαό του.

Στο σημείο αυτό πρέπει να πούμε πως η Νομαρχία, έχοντας το δικαίωμα της χορήγησης των αδειών, με έγκριση βέβαια των Γερμανικών αρχών, είχε την ευχέρεια να κάνει διάφορες συμφωνίες με εμπόρους της εποχής εκείνης, που κατέφθασαν στην παραγωγική αυτή περιοχή κατά δεκάδες και να τους παραγγέλνει φάρμακα και άλλα είδη, που ήταν δυσεύρετα στην αγορά, όπως και η ζάχαρη. Για τον σκοπό αυτόν ίδρυσε την Κοινοπραξία των Γεωργικών Ενώσεων (ΚΕΣΕ) με διευθυντή τον άλλοτε Γενικό Γραμματέα του Δήμου Αλεξανδρούπολης κ. Δημ. Λογοθέτη, η οποία διαχειριζόταν με πνεύμα νοικοκυροσύνης τα δυσεύρετα αυτά αγαθά και παράλληλα βοηθούσε τις Γεωργικές Ενώσεις. Η παραγωγή ήταν τεράστια. Σωστή ευλογία. Δεν έμεινε ούτε μια σπιθαμή γης ακαλλιέργητη. Το εμπόριο ανθούσε, η αγορά ζωήρεψε και όλοι πορεύονταν. Μπορούμε αδίστακτα να πούμε, πως τον πρώτο καιρό η επιτυχία, με τα μέτρα της εποχής εκείνης ήταν απόλυτη. Αργότερα μεσολάβησαν άλλα που είναι όμως… αλλού παπά ευαγγέλιο.

Γεγονός είναι πως πουλούσαν ένα αμάξι κρεμμύδια ή ένα αμάξι σκόρδα και έκτισαν ένα σπίτι. Τα “σκορδόσπιτα” εκεί στη συνοικία του “Ντούλα” έμειναν ιστορικά, γιατί αρκετοί πλημμυροπαθείς γλίτωσαν από τις θεομηνίες, που χρόνια υπέφεραν.

Ο δεύτερος Νομάρχης Σταύρος Ευταξίας έφιππος (αρχείο Γιώργου Αγγελή – φωτο από Παντελή Αθανασιάδη).

Μετά την άδικη δολοφονία του Νομάρχη Φραγκούλη (23 – 2 – 1942), όπως είπαμε διορίστηκε ο Νομάρχης ο Σταύρος Ευταξίας που ήταν γόνος της γνωστής πολιτικής οικογένεια Ευταξία. Μορφωμένος, έξυπνος, γερμανομαθής και πολιτικάντης, βελτιώνει το σύστημα και τον διοικητικό μηχανισμό, οργάνωσε φιέστες και πανηγύρια για να κολακέψει τις κατοχικές αρχές και ενίσχυσε τους Δήμους και τις Κοινότητες. Επί των ημερών του ήρθαν κι άλλοι υπάλληλοι, όπως ο αείμνηστος άλλοτε Γυμνασιάρχης μας κ. Αδάμ Ταμβακίδης, ο οποίος ανέλαβε Επιθεωρητής Μέσης Εκπαίδευσης, αλλά έφυγαν και πολλοί για τη Μέση Ανατολή. Τα πράγματα όμως άρχισαν να παίρνουν άλλη τροπή, ιδίως μετά την τραγική απέλαση των Εβραίων, που ήταν πάρα πολλοί, τη φούντωση του Εαμικού κινήματος στην ύπαιθρο, τον μαυραγορίτικο και τόσα άλλα, μεταξύ των οποίων και η φυγή του Νομάρχη Ευταξία στις 18 – 5 – 1943 στην Μέση Ανατολή.

Το σκηνικό άλλαξε τελείως, όταν στην Βόρεια Ελλάδα έγινε προτεκτοράτο της Γερμανίας και βέβαια ο νομός Έβρου και παράλληλα με τον Έλληνα Νομάρχη διορίστηκε εδώ και Γερμανός Νομάρχης τον λέγανε “Εμ Φαουράτ”. Στις 13 – 9 – 1943, στη θέση του Ευταξία, ήρθε από την Αθήνα Νομάρχης ο Γεώργιος Φλωρίδης, αδελφός του άλλοτε συμπολίτη μας εκτελωνιστή Φ. Φλωρίδη, με τον οποίο και τελείωσε η Κατοχική Νομαρχία Έβρου στο Διδυμότειχο.