Ο Άγιος Τρύφων, ο προστάτης των αμπελιών, των αγρών, της βλάστησης και της καλλιέργειας, τιμάται με ιδιαίτερη ευλάβεια από τους πιστούς στη Θράκη. Η εορτή του την 1η Φεβρουαρίου αποτελεί ημέρα αγιασμού των κήπων, κτημάτων και αμπελιών, καθώς και ορόσημο για την έναρξη της νέας καλλιεργητικής χρονιάς. Στον ιερό ναό του Σωτήρος Χριστού στο Κάστρο του Διδυμοτείχου, φυλάσσεται μια ιδιαίτερη εικόνα του Αγίου του 19ου αιώνα, που φανερώνει τη σχέση των συντεχνιών της πόλης με τη γιορτή. Ακόμα, η εν λόγω εορτή συνδέεται με μία σημαντική ημέρα για τον εν λόγω ναό.
Κείμενο: Ευάγγελος Σ. Σοβαράς (Καστροπολίτης)
Ο ΑΓΡΟΤΗΣ ΑΓΙΟΣ
Ο Άγιος Τρύφων είναι ιδιαίτερα λαοφιλής στον αγροτικό πληθυσμό της Ελλάδας, αφού θεωρείται ο προστάτης των αμπελιών, των αγρών, της βλάστησης και της καλλιέργειας, οπότε οι αγρότες τον τιμούσαν ιδιαιτέρως. Άλλωστε η εορτή του την 1η Φεβρουαρίου, ορίζει την περίοδο κατά την οποία αρχίζει η σημαντική αμπελουργική φροντίδα για το κλάδεμα της αμπέλου, καθώς επίσης και η καλλιεργητική χρονιά ενόψει της επερχόμενης Άνοιξης.
Για τον λόγο αυτό, οι γεωργοί και οι αμπελουργοί δεν εργάζονται την ημέρα της εορτής του και ραντίζουν τα κτήματα και τα αμπέλια τους με τον αγιασμό που παίρνουν από τους ναούς. Επίσης στο Ευχολόγιο υπάρχει και η «ευχή του Αγίου Τρύφωνος εις άμπελον».
Σημαντικές πληροφορίες για το μαρτύριο του Αγίου Τρύφωνα μας παρέχει και το έργο του Αγίου Συμεών του Μεταφραστού (910-987), ενώ αξιομνημόνευτη είναι και η πραγματεία για τον Άγιο που δημοσιεύτηκε το 1925 στα «Acta Sanctorum». Επίσης έχουν διασωθεί δύο εγκωμιαστικοί λόγοι Βυζαντινών αυτοκρατόρων, ο ένας είναι του Λέοντα Στ’ του Σοφού (886-912) και ο άλλος του Θεόδωρου Β’ Λάσκαρη (1255-1259), υιού του εκ Διδυμοτείχου, Αγίου Ιωάννη Βατάτζη.
ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΟ
Ο Άγιος Τρύφων γεννήθηκε στη Λάμψακο της Φρυγίας (στις ακτές του Ελλήσποντου). Προερχόταν από φτωχή οικογένεια και στη παιδική του ηλικία, έβοσκε χήνες για να ζήσει. Συγχρόνως όμως μελετούσε με ζήλο την Αγία Γραφή και εκτελούσε με ευλάβεια τα θρησκευτικά του καθήκοντα. Ο Θεός τον αξίωσε από νωρίς να μπορεί να θαυματουργεί. Μεταξύ άλλων, θεράπευσε και την κόρη του αυτοκράτορα Γορδιανού, μη δεχόμενος στη συνέχεια κάποια αμοιβή ή αξιώματα που του προσφέρθηκαν.
Κατά το έτος 249 ή 250 μ.Χ. όταν αυτοκράτορας του ρωμαϊκού κράτους ήταν ο Δέκιος, συνελήφθη κατά τους διωγμούς των Χριστιανών και οδηγήθηκε στη Νίκαια της Βιθυνίας. Εκεί ενώπιον των εξεταστών του ομολόγησε με θάρρος την πίστη του. Τότε υποβλήθηκε σε φρικτά βασανιστήρια. Του κατατρύπησαν με σπαθιά όλο του το σώμα, έπειτα τον έδεσαν από τα πόδια σε άλογα και τον έσυραν, σε ώρες φοβερού ψύχους, σε δύσβατες και πετρώδεις τοποθεσίες, χωρίς να κάμψει την πίστη του. Αφού αρνήθηκε επανειλημμένα ενώπιον του Επάρχου της Νίκαιας να αλλάξει την πίστη του, συνεχίστηκαν ακόμα πιο φρικτά βασανιστήρια. Τον έσυραν τότε γυμνό πάνω σε σιδερένια καρφιά, κατόπιν τον μαστίγωσαν και στη συνέχεια του έκαψαν με λαμπάδες τα πλευρά. Στο τέλος, απέκοψαν την τίμια κεφαλή αυτού.
Η περιοχή όπου έζησε ο Άγιος ήταν επίσης ξακουστή για τους αμπελώνες της, όπως άλλωστε όλα τα παράλια της Προποντίδας. Εκεί βρίσκονταν πόλεις που φημίζονταν για την αφθονία των κρασιών τους και το όνομα του Αγίου, συνδέθηκε από νωρίς με την άμπελο και τον οίνο. Ο Άγιος Τρύφων απεικονίζεται στις αγιογραφίες ως νέος, αγένειος, να κρατά κλαδευτήρι, που είναι βασικό εργαλείο της αμπελουργίας.
Στην πόλη που μαρτύρησε, στη Νίκαια, μετά από χρόνια έγινε πολιούχος της και 1.000 χρόνια αργότερα εκεί βασίλεψε ο Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης.
ΣΤΗ ΜΥΡΑΜΠΕΛΟ ΘΡΑΚΗ
Σε ολόκληρη την Θράκη, η 1η Φεβρουαρίου τιμάται με ιδιαίτερη κατάνυξη και ευλάβεια από τους πιστούς η μνήμη του Αγίου Τρύφωνος (Αη “Τρύφιλος” αποκαλείται σε πολλά χωριά του Έβρου), καθώς είναι περιοχή κατεξοχήν γεωργική και με ανεπτυγμένη από την αρχαιότητα την καλλιέργεια της αμπέλου και της οινοποιίας. Στη Θράκη με τα μυρωδάτα αμπέλια και τα κρασιά με τα αρώματα της!
Στην παράδοση της Θράκης και ιδιαίτερα στα χωριά του Ερυθροποτάμου διασώζεται ο μύθος, κατά τον οποίο ο Άγιος Τρύφων κλάδευε το αμπέλι του αδιαφορώντας για τις αντίθετες υποδείξεις της Παναγίας (άλλες παραλλαγές την αναφέρουν ως αδελφή του). Έτσι λοιπόν, μη δεχόμενος συστάσεις απευθύνθηκε αλαζονικά προς τη Θεοτόκο λέγοντας:
– «Κλαδεύω έτσι, κι όχι έτσι!».
Και τραβώντας το κλαδευτήρι προς τα πάνω, έκοψε τη μύτη του. Στη συνέχεια η Παναγία με θαυμαστό τρόπο την ανασυγκόλλησε και έκτοτε ο Τρύφωνας, μετανόησε και ακολούθησε το δρόμο Του Θεού.
Κατά την ημέρα του εορτασμού της μνήμης του Αγίου, στις εκκλησίες τελείται αγιασμός και αρτοκλασία. Αλλού προσφέρονται και κόλλυβα για το μνημόσυνο του Αγίου Τρύφωνα. Τον αγιασμό οι γεωργοί τον παίρνουν και πάνε και ραντίζουν τα χωράφια και τα αμπέλια τους για καλή σοδειά. Αφού ραντιστούν τα αμπέλια, κατόπιν μπορούν να κλαδευτούν. Έτσι η υπόψη εορτή αποτελεί ορόσημο για την περίοδο κλαδέματος των αμπελιών.
Στην Ανατολική Ρωμυλία (Βόρεια Θράκη) στην εορτή του Αγίου, τελούνταν και “κουρμπάνι”, δηλαδή ζωοθυσία και ακολουθούσε το μαγείρεμα και το μοίρασμα του μαγειρεμένου κουρμπανιού σε όλους τους κατοίκους για καλή υγεία. Έθιμο παρόμοιο με το κουρμπάνι του Αγίου Αθανασίου, που τελείται κατά την εορτή του Αγίου Αθανασίου (18 Ιανουαρίου) στο Διδυμότειχο και στα χωριά του.
- Φορητή εικόνα του Αγίου Τρύφωνα (1852) από το ναό του Σωτήρος Χριστού Διδυμοτείχου.
ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ
Στο Κάστρο του Διδυμοτείχου, στον ιερό ναό του Σωτήρος Χριστού, σώζεται μια πολύ ωραία εικόνα του Αγίου Τρύφωνα. Είναι τοποθετημένη σε προσκυνητάρι στο δεξί κλίτος του ναού και απεικονίζει τον Άγιο νεαρό, αγένειο, ενδεδυμένο με ωραία ενδύματα. Κρατά στο δεξί χέρι το σταυρό και στο αριστερό ένα κλαδευτήρι, ως ένδειξη του αμπελουργού. Στην πάνω αριστερή γωνία της εικόνας παρουσιάζεται η μορφή Του Χριστού που στέλνει τη φώτιση στον Άγιο, ο οποίος στέκεται μάλλον σε εξώστη (μπαλκόνι) κτηρίου, στρωμένου με χρωματιστές πλάκες.
Η εικόνα παρουσιάζει προοπτική, καθώς πίσω από τη μορφή του Αγίου, απεικονίζεται θαλάσσιο τοπίο με ιστιοφόρα πλοία. Η απόδοση βουνών εκατέρωθεν των υδάτων πιθανόν αποδίδουν την τοποθεσία του Ελλησπόντου, τόπου καταγωγής του Αγίου.

Λεπτομέρεια με ιστιοφόρο πλοίο από την εικόνα του Αγίου Τρύφωνα
Δεν αποκλείεται όμως να αποδίδεται ο Έβρος ποταμός που μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα ήταν πλωτός και πλοία από το Αιγαίο έφταναν μέχρι τις πόλεις της Βόρειας Θράκης. Τα δέντρα που απεικονίζονται μάλλον είναι λεύκες του ποταμού Έβρου, που παρουσιάζονται χωρίς φύλλα, ενδεχομένως λόγω του χειμώνα, περίοδος που τιμάται η μνήμη του Αγίου. Επίσης στα αριστερά της εικόνας παρουσιάζεται επιβλητικό κτήριο ή Κάστρο. Το εν λόγω ενδεχόμενο μπορεί να ενισχυθεί και σε συνδυασμό με τις τοπογραφίες της περιοχής που αναπαρίστανται στο τέμπλο του μητροπολιτικού ναού του Αγίου Αθανασίου, επίσης στο Κάστρο του Διδυμοτείχου.
Το φωτοστέφανο του Αγίου έχει προστεθεί με ασημένιο ανάγλυφο ανάθημα, το οποίο φέρει στις δύο άκρες τα γράμματα Β και Ν. Ενδεχομένως πρόκειται για τα αρχικά γράμματα του δωρητή – ευχέτη.
ΤΩΝ ΜΠΑΧΤΣΕΒΑΝΗΔΩΝ

Επιγραφή που αναφέρεται η αφιέρωση του “ρουφετίου” των (Μ)παχτσεβάνηδων
Στη βάση της εικόνας διαβάζουμε την επιγραφή πως η εικόνα αυτή εφιλοτεχνήθη το έτος 1852 με δαπάνες του “ρουφετίου των παχτζεβάνιδων”. Δηλαδή της Συντεχνίας (αλλού αναφέρεται ως Ισνάφι και αλλού ως Ρουφέτι) των Μπαχτσεβάνηδων του Διδυμοτείχου. Τη συγκεκριμένη περίοδο οι Συντεχνίες, αναφέρονται ως “ρουφέτια” ή “ισνάφια”, από τις αραβικές λέξεις “ουρφέτ” και “σινέφ” που περάσανε στην επίσημη οθωμανική γλώσσα.
Μπαχτσεβάνης ήταν ο κηπουρός, ο καλλιεργητής οπωροκηπευτικών και ταυτόχρονα μανάβης, καθώς ο ίδιος καλλιεργούσε και κατόπιν πουλούσε τη σοδειά του στην αγορά.
Η αφιέρωση μαζί με ανάλογες σε άλλες εικόνες της ίδιας εποχής στους ναούς της πόλης, δείχνουν την οργάνωση της πόλης του Διδυμοτείχου τον 19ο αιώνα. Οι Συντεχνίες αποτέλεσαν έναν ισχυρό παράγοντα της κοινοτικής οργάνωσης. Έναν θεσμό που λειτουργούσε παράλληλα και βοηθητικά με το θεσμό της εφοροδημογεροντίας της πόλης.
Το “ρουφέτιο των Μπαχτσεβάνηδων” ήταν εμφανώς ενεργό στα μέσα του 19ου αιώνα και η γιορτή του Αγίου προστάτη της Συντεχνίας θα τύγχανε ιδιαίτερης λαμπρότητας.
ΡΟΥΦΕΤΙΑ ΚΑΙ ΙΣΝΑΦΙΑ
Κατά τον 19ο αιώνα στο Διδυμότειχο υπήρχαν οργανωμένες Συντεχνίες, που κάλυπταν όλες τις ανάγκες της κοινότητας. Από τις πιο γνωστές ήταν οι Συντεχνίες των:
– Ραπτάδων (τερζήδων)
– Χρυσοχόων (κουγιουμτζήδων)
– Υφασματεμπόρων (αμπατζήδων)
– Καροποιών (αραμπατζήδων)
– Γουναράδων
– Κτιστών (δουλγέρηδων)
– Παντοπωλών (μπακάληδων)
– Λευκοσιδηρουργών (μπακιρτζήδων)
– Φουρνάρηδων (σιμητζήδων)
– Υποδηματοποιών (γεμενετζήδων)
– Βαφέων (μπογιατζήδων)
– Χαλκουργών-γανωματήδων (καλαϊτζήδων)
– Μεταξουργών (καζάζηδων)
– Κηροποιών (μουμτζήδων)
– Αλευρομυλωνάδων (ουντζήδων)
– Βαρελοποιών (φουτσιτζήδων)
– Σφακτών-κρεοπωλών (κασάπηδων)
κατά καιρούς δήλωσαν την παρουσία τους και άλλες Συντεχνίες, όπως το “ισνάφι” των Κτηνοτρόφων (τσομπάνηδων-κηχαγιάδων), αλλά και των Μεροκαματιάρηδων (ρετζηπέρηδων).
Στον παραπάνω κατάλογο, δεν γινόταν να λείπει μια σημαντική Συντεχνία η οποία συνέβαλε στην καλλιέργεια και τροφοδότηση με βασικά τρόφιμα, όπως τα οπωρολαχανικά, φρούτα και δημητριακά, τα οποία αποτελούσαν και την κύρια τροφή των κατοίκων. Αυτή ήταν η Συντεχνία των Μπαχτζεβάνηδων.
Ο κοινωνικός ρόλος των Συντεχνίων στην πόλη είναι αισθητός ακόμη και σήμερα, μέσα από τα αφιερώματα και τις δωρεές που γινόταν στους ναούς της πόλης. Χαρακτηριστικά αναφέρεται πως το 1870 η Συντεχνία των Κτιστών (δουλγέρηδων), ανέλαβε εξ ολοκλήρου τα έξοδα της επισκευής του μητροπολιτικού ναού του Αγίου Αθανασίου. Άλλες Συντεχνίες με προσφορές και εράνους, βοηθούσαν τους απόρους της περιοχής, ή ενίσχυαν τα σχολεία της πόλης. Χειροπιαστές αποδείξεις από τις δωρεές αυτές είναι οι αγιογραφίες και φορητές εικόνες στους παλαιούς ναούς της Καστροπολιτείας. Στους ναούς του Σωτήρος Χριστού και Αγίου Αθανασίου, εντός του Κάστρου και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, εκτός των τειχών.
ΣΤΟΥΣ ΜΠΑΧΤΣΕΔΕΣ
Οι μπαχτσεβάνηδες λοιπόν της περιοχής είχαν ορίσει ως προστάτη τους τον Άγιο Τρύφωνα, τον αμπελουργό και καλλιεργητή μάρτυρα, που η γιορτή του όριζε την έναρξη της νέας καλλιεργητικής χρονιάς. Κάθε χρόνο στην γιορτή του την 1η Φεβρουαρίου τον τιμούσαν ιδιαίτερα.
Μετά τη θεία λειτουργία την ημέρα αυτή, οι καλλιεργητές – μπαχτσεβάνηδες, παίρναν τον αγιασμό και ράντιζαν τα κτήματα, τα αμπέλια και τους λαχανόκηπους. Ακολουθούσε γλέντι με εδέσματα και άφθονο κρασί. Ίσως στο πρόσωπο του Αγίου προστάτη της αμπέλου, να περνούσαν υποσυνείδητα και κατάλοιπα της διονυσιακής λατρείας, που ήταν έντονη στην περιοχή της Θράκης. Αλλά επίσης θα μπορούσε να συνδυαστεί η γιορτή και με την επερχόμενη περίοδο της αποκριάς, που στο Διδυμότειχο, κορυφώνεται με το έθιμο του “Μπέη”.
ΣΤΟ ΧΡΙΣΤΟ ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΟ

Ο ιερός ναός Σωτήρος Χριστού στο Κάστρο Διδυμοτείχου
Οι εικόνες που φυλάσσονται στο ναό του Σωτήρος Χριστού στο Κάστρο του Διδυμοτείχου και ιδιαίτερα αυτές που χρονολογούνται μεταξύ 1847 – 1855 αποτελούν στην πλειοψηφία τους, αφιερώματα των Συντεχνιών της πόλης.
Μία από αυτές τις εικόνες είναι και η μεγάλη φορητή εικόνα του Αγίου Τρύφωνα, η οποία είναι τοποθετημένη σε εικονοστάσι στο δεξιό κλίτος του ναού.
Ως γνωστό πρόκειται για τον τρίτο κατά σειρά ναό που κατασκευάστηκε στη θέση της βυζαντινής Μονής του Χριστού Παντοκράτορος και είναι θεμελιωμένος το 1846, στις 2 Μαΐου (θερινή εορτή – ανακομιδή λειψάνων – του πολιούχου Αγίου Αθανασίου).
ΕΟΡΤΗ ΚΑΙ ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΗΜΕΡΑ
Αυτό που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό, είναι ότι ο ναός του Σωτήρος Χριστού, αποπερατώθηκε σε δύο χρόνια, δηλαδή το 1848 και συγκεκριμένα αναφέρεται ως ημέρα ολοκλήρωσης του ναού η 1η Φεβρουαρίου. Δηλαδή ανήμερα της εορτής του Αγίου Τρύφωνα!
Επομένως η ημέρα της εορτής του Αγίου Τρύφωνα, προστάτη των γεωργών, κηπουρών (μπαχτσεβάνηδων) και αμπελουργών, αποτελεί και τη γενέθλια ημέρα του ιερού ναού του Σωτήρος Χριστού.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΡΙΟ
Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον Αρχιμανδρίτη π. Νικόδημο (Σκλέπα), εφημέριο του ιερού ναού Σωτήρος Χριστού Διδυμοτείχου, για την ευγενική παραχώρηση της φωτογραφίας της εικόνας του Αγίου, που φυλάσσεται στον εν λόγω ναό του Κάστρου μας, καθώς και κάθε σχετική πληροφορία επ’ αυτού.
ΕΥΧΕΤΗΡΙΟ
Καλό Μήνα με Υγεία και Ευλογία σε όλους. Η χάρη του Αγίου να δίνει δύναμη και υγεία στους ανθρώπους και ευφορία στα σπαρτά. Ο αγιασμός που θα πέσει στη γη, να φέρει και φέτος καρποφορία και αφθονία σε αυτόν τον αγιασμένο τόπο. Αμήν.
Πηγές:
– Το ιστορικό Διδυμότειχο, Αθανάσιος Γουρίδης
– Διδυμότειχο μια άγνωστη πρωτεύουσα, Αθανάσιος Γουρίδης
– Τα κρυμμένα πρόσωπα του Ιανού – Διδυμότειχο μια αέναη περιπλάνηση, Αθανάσιος Γουρίδης
– Η Ελληνορθόδοξη Κοινότητα του Διδυμοτείχου (1870-1910), Σταύρος Δρακίδης
– Άγιος Τρύφων ο Μάρτυρας – Ορθόδοξος Συναξαριστής, www.saint.gr
– Ο Άγιος Τρύφων και το θρακικό κουρμπάνι, kimintenia.wordpress.com

Θεία λειτουργία στον ιερό ναό του Σωτήρος Χρηστού στο Κάστρο Διδυμοτείχου

Λεπτομέρεια με ιστιοφόρο από την εικόνα του Αγίου Τρύφωνα