Κατά τα έτη 1974 και 1975, ο τότε νεοτοποθετημένος Επιμελητής Αρχαιοτήτων στην Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων της Θράκης Πάντος Α. Πάντος επισκέφθηκε το Νομό Έβρου προκειμένου να εξετάσει την αρχαιολογική του τοπογραφία. Περιόδευσε στις περιοχές του Διδυμοτείχου και της Ορεστιάδας, όπου με την καθοδήγηση του τοπικού αρχαιοφύλακα Κωνσταντίνου Χατζηιωαννίδη επισκέφθηκαν σημεία με αρχαιολογικό ενδιαφέρον.
Παρακάτω παραθέτουμε ένα μικρό βιογραφικό του μεγάλου Έλληνα αρχαιολόγου Πάντου Α. Πάντου, το οποίο αλιεύσαμε από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, καθώς και ένα μέρος από το ημερολόγιο του, στο οποίο κατέγραψε τις εντυπώσεις του από την εξερεύνηση του Διδυμοτείχου και της περιφέρειάς του.
Βιογραφικό :
Ο Πάντος Πάντος, γεννήθηκε στον Βόλο το 1946. Είναι πτυχιούχος των Τμημάτων [α] Ιστορίας-Αρχαιολογίας, [β] Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών , [γ] Δημοσίου Δικαίου και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα από το Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Παν/μίου Αθηνών με την διατριβή του Τα σφραγίσματα της αιτωλικής Καλλιπόλεως. Ως αρχαιολόγος του Υπουργείου Πολιτισμού έχει υπηρετήσει ως έκτακτος αρχαιολόγος στην Αττική (1969,1971-73), ως Επιμελητής Αρχαιοτήτων στην Θράκη (1973-77) και Μακεδονία (1977-78), ως Έφορος Αρχαιοτήτων στην Φθιώτιδα-Ευρυτανία (1980-93), καθώς και στην κεντρική υπηρεσία ως Τμηματάρχης Μουσείων (1978-80). Ερευνητής υπότροφος του Ιδρύματος Al.v.Humboldt στο Αρχαιολογικό Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου Βόννης (1984-85). Από του 1993 και μέχρι της αφυπηρετήσεώς του (31.12.2006) ήτο Διευθυντής του Εθνικού Αρχείου Μνημείων στο ΥΠΠΟ. Έχει συγγράψει βιβλία και δεκάδες άρθρα με θέματα αρχαιολογικά, καθώς και στον τομέα της προστασίας και διαχειρίσεως της πολιτιστικής κληρονομιάς. Υπήρξε υπεύθυνος από πλευράς ΥΠΠΟ σε πολλά ερευνητικά προγράμματα στον τομέα της πολιτιστικής πληροφορικής και των αρχείων αρχαιολογίας. Χειρίστηκε διάφορα νομοθετικά κλπ. θέματα του ΥΠΠΟ, καθώς και εκπροσωπήσεώς του στο εξωτερικό. Έχει διδάξει κλασική αρχαιολογία, καθώς και θέματα θεσμικού πλαισίου και διαχειρίσεως της πολιτιστικής κληρονομιάς σε Τμήματα, Προγράμματα Σπουδών Επιλογής και Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών στα Πανεπιστήμια Θεσσαλίας, Κρήτης και Αθηνών.
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΘΡΑΚΗ
1974-75
Β΄ ΕΠΑΡΧΙΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ
Πάντος Α. Πάντος
Το 1974 και 1975 , µετά την τοποθέτησή µου ως Επιµελητού Αρχαιοτήτων στην Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων της Θράκης, ένα από τα ερευνητικά µου ενδιαφέροντα ήταν η αρχαιολογική τοπογραφία του Νοµού Έβρου, ο οποίος µε εξαίρεση το βιβλίο του καθ. Γεωργίου Μπακαλάκη [*], ήτο πολύ ολίγον αρχαιολογικώς εξερευνηµένος.
Γιά τον σκοπό αυτό πραγµατοποίησα µία σειρά περιοδειών, ιδίως στις επαρχίες Ορεστιάδος και Διδυµοτείχου, και ανεκοίνωσα στα Χρονικά του Αρχαιολογικού Δελτίου [**] ότι τα αποτελέσµατα θα ανακοινωθούν στο άρθρο γιά την ανασκαφή του ταφικού τύµβου στο Εργοστάσιο Ζακχάρεως νοτίως της Νέας Ορεστιάδος. Επειδή τελικώς σε αυτήν την δημοσίευση [***] δεν έγινε παρά γενική αναφορά στην βιβλιογραφία περί ταφικών τύµβων στην Θράκη, χρήσιµη είναι η δηµοσίευσις των ηµερολογίων των περιοδειών αυτών.
[*] Γ. Μπακαλάκη, Αρχαιολογικές έρευνες στην Θράκη 1959-1960, Θεσσαλονίκη 1961.
[**] ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΝ ΔΕΛΤΙΟΝ 29 (1973-1974) Β`3-Χρονικά, 823/ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΝ ΔΕΛΤΙΟΝ 30 (1975) Β`2-Χρονικά, 303.
[***] “Der Tumulus in der Nähe von Nea Orestias, Bezirk Evros, im griechischen Thrakien”, in: KAΛΛΙΣΤΕΥΜΑ. Μελέτες προς τιµήν της ΄Ολγας Τζάχου- Αλεξανδρή, [Επιµέλεια Aλεξ. Αλεξανδρή – Ιφιγένεια Λεβέντη], Αθήνα 2001, 425 – 432.
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ
Εξερευνητικής περιοδείας κατά µήκος των δύο πλευρών του Ερυθροποτάµου από Διδυµοτείχου µέχρι Αλεποχωρίου, συνταχθέν υπό του Επιµελητού Αρχαιοτήτων Π. Α. Πάντου.
24 Ιουνίου 1974
Σήµερον ακολουθήσαµε την διαδροµήν Διδυµότειχον – Κουφόβουνον – Κυανή – Βρυσικά – Παλιούριον – Μεταξάδες – Αβδέλλα – Πολιά – Αλεποχώριον – Λάδη και διά Ζώνης – Κυπρίνου – Φυλακίου – Νεοχωρίου εις Ορεστιάδα.
Η νοτία πλευρά του Ερυθροποτάµου εις την πρώτην αυτήν ταχείαν περιοδείαν δεν µας έδωσε πολλά στοιχεία.
Χαρακτηριστικαί είναι δύο στήλαι εις το νεκροταφείον Αλεποχωρίου, παρά την τοιχογραφηµένην εκκλησίαν του Αγίου Αθανασίου. Εφωτογραφήθησαν υπό του συναδέλφου Επιµελητού Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Ισιδ. Κακούρη.
Χαρακτηριστικόν είναι ωσαύτως το µουσουλµανικόν νεκροταφείον εις την έξοδον του χωρίου Πολιά προς Αλεποχώριον, δεξιά της οδού. Ως στήλαι επί των τάφων χρησιµεύουν µεγάλοι κανονικοί πως βράχοι, δίκην µεγαλιθικών µνηµείων. Εφωτογραφήθη στήλη µε χαραγάς.
Καθώς πηγαίνοµε προς το Αλεποχώρι, δεξιά, προτού να φθάσωµε στο χωριό, υπάρχει τύµβος.
Επίσης στον δρόµο Λάδης – Ζώνης υπάρχουν, δεξιά από τον δρόµον, δύο τύµβοι.
25 Ιουνίου 1974
Σήµερον ακολουθήσαµε την διαδροµήν Διδυµοτείχου – Ελληνοχωρίου – Μάνης – Ευγενικού – Ελαφοχωρίου µέχρι της διασταυρώσεως Λάδης – Δόξας (τ. Τράβα), όπου ο µεγάλος τύµβος, τον οποίο αναφέρει στο βιβλίο του ο καθ. Γ.Μπακαλάκης. Ο τύµβος της διασταυρώσεως Λάδης – Δόξας θα είναι το υψόµετρον Δ108 (χάρτης ΓΥΣ).
Εις τον δρόµον µετά το Ελληνοχώριον, επί του λόφου «Δογάν», δεξιά (προς Β) υπάρχει τύµβος. Επίσης πρίν από το Ευγενικόν, ανατολικά του ρέματος που ξεκινά από το Ποιµενικόν, υπάρχει το ύψωµα «Τομπούδα», µε τριγωνοµετρικόν Δ92, το οποίο χρήζει αυτοψίας.
Αυτοψίας εν τω Φρουρίω Διδυµοτείχου, συνταχθέν υπό του Επιµελητού Αρχαιοτήτων Π. Α. Πάντου
19 Σεπτεμβρίου 1974
Εις το Φρούριον του Διδυµοτείχου ο Δήµος προετίθετο να κατασκευάση δεξαµενήν. Κατόπιν επιτοπίου εξετάσεως της θέσεως είχεν υποδειχθή να µετατοπισθή αύτη, απεστάλησαν δε προς το Υπουργείον Πολιτισµού υπό της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Καβάλας τα σχέδια. Πρό της χορηγήσεως αδείας ο Δήµος εγκατέστησε τον εργολάβον του έργου την 5ην Σεπτεµβρίου 1974, ο οποίος ήρχισε εκσκαφήν. Αντιληφθείς ο Αρχαιοφύλαξ Διδυµοτείχου, ο οποίος ήτο απησχοληµένος εις τα ορύγµατα της Πλωτινοπόλεως, την εκσκαφήν και ότι εν αυτή αναφαίνονται λαξεύµατα, διέκοψε ταύτην την 11ην Σεπτεµβρίου 1974, ειδοποιήσας τηλεφωνικώς την Εφορείαν.
Σήµερον µεταβάς είδον τα λαξεύµατα κάτωθι της κορυφής της ακροπόλεως και έλαβον φωτογραφίας. Τας περαιτέρω ενεργείας θα αναλάβη η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Καβάλας.
Εξερευνητικής περιοδείας εις Θυρέαν και Ασηµένιον, συνταχθέν υπό του Επιµελητού Αρχαιοτήτων Π. Α. Πάντου
11 Οκτωβρίου 1974
Εις την περιοχήν του χωρίου Θυρέα της επαρχίας Διδυµοτείχου µετέβηµεν τη υποδείξει του Αρχαιοφύλακος Διδυµοτείχου κ. Χατζηϊωαννίδη εις θέσιν «Παλιοχώρι» της Θυρέας, όπου πράγµατι εις µεγάλην έκτασιν εντός των αγρών υπάρχει κεραµεική Τουρκοκρατίας, επισηµαίνουσα την ύπαρξιν οικισµού εδώ. Εις έν σηµείον τα ερείπια παλαιάς εκκλησίας κατά τους εντοπίους, όπου λαθρανασκαφή. Ο χώρος δεν καλλιεργείται εκ σεβασµού υπό των εντοπίων, ούτε εκριζούνται τα ξηρά δένδρα. Εγγύς της εκκλησίας, προς Βορράν, πέραν της οδού προς το χωρίον Λαγός, ανασκάπτονται τάφοι εκτισµένοι διά λίθων κογχυλιάτου. Είδοµε µόνον τους λίθους εις τα όρια των αγρών.
Προς Νότον του παλαιού οικισµού υπάρχει ρέμα, εις το οποίον σώζονται τα ερείπια ασβεστοκτίστου γεφύρας.
Άνωθεν του ρέµµατος τούτου, εις την θέσιν Κουρί, υπάρχει µία επιτύµβιος πλάξ µε πρόχειρον εγχάρακτον σταυρόν και κατά πληροφορίας εκεί υπήρχον και άλλοι τάφοι.
Κάτωθι της τοποθεσίας αυτής προς το ρέµµα υπήρχαν τάφοι, οι οποίοι κατεσκάφησαν από τα µηχανήµατα και οι οποίοι περιείχον κτερίσµατα. Πρέπει να υπάρχουν και άλλοι. Η τοποθεσία ονοµάζεται «Τουκούζη κοτέτσι».
Εις την πρώτην στάσιν µετά την Θυρέαν επί της εθνικής οδού προς Ορεστιάδα, εις την διασταύρωσιν δηλ. προς Ασημένιον, υπάρχουν δεξιά και αριστερά του δρόµου εις την θέσιν «Μποστανούδια» όστρακα εντός των αγρών.
Κοντα εκεί είναι η µεγάλη τούµπα που φαίνεται από την οδόν. Προς Δυσµάς αυτής εις την θέσιν «Αγίασμα» υπάρχουν «αρχαία».
Τέλος προς Δυσµάς του Παλιοχωριού, εις την θέσιν «Τοπουζούδες», υπάρχουν στην κορυφή τρείς µικρές τούµπες. Στην µία από αυτές λέγεται ότι λαθρανασκαφή, η οποία έγινε από κάτοικο Ορεστιάδος, παλιότερα απέδωσε πολύτιµα ευρήματα.
Εις την οδόν προς Ασηµένιον επεσκέφθηµεν θέσιν νοτίως αυτού, όπου εντός των αγρών απαντώνται όστρακα εποχής Τουρκοκρατίας.
Μετά το Ασηµένιον, επί της ασφαλτοστρώτου οδού προς Ρήγιον και λίγο πρίν από αυτό, επισκεφθήκαµε τον τύµβο, όπου αµµοληψία έχει αποκαλύψει ένα κιβωτιόσχηµο τάφο. Απέναντι από τον τύµβο αυτό είναι πολύ φανεροί σ΄ένα ύψωµα µε αµπέλια δύο τύµβοι. Ο αρχαιοφύλαξ λέγει ότι παλιότερα υπήρχε εκεί κιβωτιόσχηµος τάφος. Δεν µπορέσαµε να τον βρούµε.
