ΠΟΜΑΚΟΙ – ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΤΟΥΣ ΣΒΗΣΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΑΡΤΗ
Αφιέρωμα στη Δήμητρα Κατάκη
του Θανάση Μουσόπουλου
Οι δυνατοί και οι περισσότεροι συνήθως επιθυμούν να σβήσουν τους λιγότερους και τους – όπως νομίζουν – πιο αδύνατους, από τον χάρτη. Αναφέρομαι στους λεγόμενους Πομάκους. Κάθε φορά που μιλούμε για μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη, κάποιοι επιθυμούν να μονοπωλήσουν τον όρο μουσουλμάνοι, παρόλο που ξέρουμε ότι οι μουσουλμάνοι της Θράκης είναι πολλών προελεύσεων.
Στο κείμενό μου αυτό, αφιέρωμα στη Δήμητρα Κατάκη, επιθυμώ να αναφέρω ένα σημαντικό βιβλίο της ίδιας που παρουσιάζει παραμύθια των πομάκων, όπως τα κατέγραψε στην ευρύτερη περιοχή της Σμίνθης, και στη συλλογή της που εκδόθηκε το 1997, παρατίθεται εκτός από το ελληνικό κείμενο και η απόδοση στα πομακικά από τον Ριτβάν Καραχότζα. Ένα από τα 21 παραμύθια (σε απόσπασμα) θα δούμε στη συνέχεια στα ελληνικά και πομακικά. Κατόπιν θα παραθέσω μερικά γενικά δικά μου σχόλια.
H γιαγιά που γύριζε στο σπίτι αργά
Σ’ ένα χωριό στο βουνό ζούσε μια φορά και έναν καιρό ένας παππούς με τη γριά του. Η γιαγιά είχε ένα κακό συνήθειο: γύριζε στο σπίτι αργά το βράδυ και έκανε τον παππού να θυμώνει.
Μια μέρα λοιπόν που η γιαγιά το ’παρακάνει σηκώθηκε ο παππούς κι αρχίνησε να ρωτάει στη γειτονιά μη και την είδαν, μα πουθενά δεν ήξεραν να του πουν τίποτα.
Έτσι την άλλη μέρα μη έχοντας πια τι άλλο να κάνει κρύφτηκε ο παππούς και την παραφύλαξε κι είδε που μπήκε στο σπίτι μιας γειτόνισσας. Μια και δυο πάει κι αυτός το κατόπι της και χτυπάει την πόρτα της γειτόνισσας. «Καλησπέρα, γειτόνισσα, μήπως φάνηκε από ’δω η γριά μου;», ρώτησε μόλις του άνοιξαν. «Όχι, γείτονα, έχουμε μέρες να τη δούμε», απάντησε η γειτόνισσα, που έκρυβε τη γριά […].
ΖΖΑΝΑ ΜΠΑΜΠΑ ΣΟ ΓΙΕ ΒΡΑΣΣΤΑΛΑ ΓΚΕΤΣΣ ΝΑ ΚΟΣΣΤΟΝΟ
Ζζιβάλ γιε μπίρβακιτ μπίρζεμαν αντίν σταρ τσσουλάκ σας ζζανόνο μου φαφ ανό σέλο να μπαρτσσίνονο. Ζζανάνα γιε ιμάλα ανόκ παράτικα χούε: βράσσταλα σι σο γιε γκετςς ναχ κόσστονο ι ναγκάνταλα γιε τσσουλάκανε ντα σο φκίσναβα.
Ανόκ ντένε γκο γιε ζζανάνα φαζλά στόριλα ι τσσουλάκον γιε τόρναλ ντα πίτα πα μαχαλόνο ντα γιε σο βίντεβαλι νάϊντε, αλά σο νίκουτρι νε ζνάλι νίκανα.
Ι κανά ντα πράβι τσσουλάκον φαφ ντρούγκανεκ ντένε σο χόντι σκρίβα, πρεγκλάβα γιε ι βίντεβα γιε ντα βλίζα φαφ κόσστονο ανόι κομσσούικοι. Χα μπρε, ντο μπρε χόντι ι τόι πασλέτ τίγιε, ουντρίβα κομσσούικοινε να βρατάνα: «Σελαμαλεϊκουμ, κομσσούικο. Ντα σι νε βίντεβαλα μότο ζζόνο πα ιτούζι;», παπίταλ γιε αγκά μου γιε ατβόριλα βρατάνα. «Νε, κομσσούινου, ίμα μπαγιά ντένε ντα γιε σομ βίντεβαλα», αντβόρναλα μου γιε κομσσούικανα, πακ το γιε τια κρίλα ζζανόνο μου ου ταχ […].
Με τους Πομάκους και τον πολιτισμό τους ασχολήθηκα σε αρκετά κείμενα και δημοσιεύσεις μου. Παραθέτω ένα πίνακα και κάποια κείμενά μου σχετικά με την εκπαίδευση και τον πολιτισμό των Πομάκων.
1995
Πομάκοι, οι μουσουλμάνοι κάτοικοι της Ροδόπης, με το δικό τους πρόσωπο – άρθρο
1995
Πομάκοι, Οι Θρακιώτες Μουσουλμάνοι (Πολιτιστική Αλλοίωση-Αφανής Γενοκτονία), ομιλία, περιλαμβάνεται στον τόμο Πρακτικά Συνεδρίου «Ο βίαιος εξισλαμισμός και εκτουρκισμός των λαών της Μ. Ασίας και της Κύπρου από τους Τούρκους» , Θεσσαλονίκη : Αφοί Κυριακίδη
1997
Πολιτιστική συγκρότηση = Πολιτιστική συγκράτηση, άρθρο. Αναφέρομαι σε Χριστιανούς, Μουσουλμάνους και Νεοπρόσφυγες.
Παραθέτω την § 4 που αναφέρεται στην εκπαίδευση και στον πολιτισμό.
«Στο υποχρεωτικό για όλους εκπαιδευτικό σύστημα, θα πρέπει να μαθαίνουν όλοι τέλεια την κοινή γλώσσα – την ελληνική, και επίσης τέλεια τη μητρική τους. Να μαθαίνουν την κοινή ιστορία και πολιτισμό της περιοχής, της Θράκης, αλλά και την ιστορία και τον πολιτισμό των άλλων ομάδων. Ο κάτοικος στους Θράκης πρέπει να γνωρίζει το ‘δικό’ του και τα ‘άλλα’, που τον περιβάλλουν».
2006 (21 Φεβρουαρίου)
Το Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης σε συνεργασία με το Πολιτιστικό Αναπτυξιακό Κέντρο Θράκης οργάνωσε Ημερίδα με θέμα «Η τριγλωσσία στη μειονοτική εκπαίδευση και τα μαθησιακά προβλήματα των Πομάκων μαθητών», όπου εκπαιδευτικοί μίλησαν για την εκπαίδευση από τη δική τους κυρίως εμπειρία. Στην παραπάνω ημερίδα μετά τις εισηγήσεις υπήρχε πλούσια συζήτηση, παραθέτω σχετικά απόσπασμα της παρέμβασής μου: «Ας το πουν καθαρά όσοι το πιστεύουν ότι η μητρική γλώσσα πρέπει να ξεριζωθεί για να μπουν τα παιδιά στην πρώτη δημοτικού, στο νηπιαγωγείο με μια άλλη μητρική γλώσσα, η οποία θα είναι και η γλώσσα του σχολείου. Όσο υπάρχει, όμως, μια άλλη μητρική γλώσσα δεν μπορούμε να δουλεύουμε σε δύο κυρίους».
2009
Μιλώντας το 2009 στην πρώτη δημόσια εκδήλωση του Πανελλήνιου Συλλόγου Πομάκων στην Κομοτηνή με θέμα «Ο αμφισβητούμενος κάτοικος των Βαλκανίων», αναφέρθηκα σε σχετικά προβλήματα. Βασική θέση μου αποτελεί πως είναι ανάγκη να μελετηθεί η πομακική γλώσσα και πολιτισμός από τους ίδιους τους Πομάκους.
Τα παιδιά της μειονότητας όπως και όλα τα ελληνόπουλα είναι χρέος της ελληνικής πολιτείας να μαθαίνουν την ελληνική γλώσσα. Αυτό είναι ανεξάρτητο από τις διεθνείς συμβάσεις, για την παιδεία των παιδιών της μειονότητας. Στους τόπους που υπάρχει μουσουλμανική μειονότητα πρέπει να υπάρχουν δύο ειδών σχολεία : α) ελληνικά σχολεία προσχολικής, υποχρεωτικής (δημοτικό – γυμνάσιο) και λυκειακής εκπαίδευσης (γενικής και επαγγελματικής), β) μειονοτικά σχολεία – σύμφωνα με τις συμβάσεις – στα ελληνικά και στη μειονοτική γλώσσα που επιλέγουν οι κάτοικοι. Επειδή όμως η μειονότητα δεν είναι γλωσσικά ενιαία, όπου χρειάζεται, θα υπάρχει εκπαιδευτική δομή «φροντιστηρίου» για τη μειονοτική γλώσσα που δε διδάσκεται στο σχολείο. Ούτως ή άλλως η μητρική γλώσσα πρέπει να γίνεται αντικείμενο σπουδής. Βασικός στόχος είναι να μάθουν την ελληνική γλώσσα, από τη στιγμή που τα παιδιά ζουν στην Ελλάδα.
Τα παραμύθια, τα τραγούδια, οι χοροί, οι φορεσιές των κατοίκων της ορεινής Ροδόπης μας επιτρέπουν – αν θέλετε μας επιβάλλουν – να μην μπορούμε να τους σβήσουμε από τον Χάρτη. Να σεβόμαστε τη γλώσσα τους, σε όσους τη θεωρούν μητρική.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, ΙΟΥΝΙΟΣ 2020
