Κείμενο του αειμνήστου Διδυμοτειχίτη δασκάλου Δημητρίου Μανάκα
Πηγή : Θρακική Επετηρίδα Τόμος 3ος Κομοτηνή 1982 σσ. 162-163.
Εντός του φρουρίου και πέριξ αυτού του Διδυμοτείχου υπήρχον και υπάρχουν πολλά παρεκκλήσια. Εν εκ τούτων απέχον περί τα 200 μέτρα της εκκλησίας Μητροπόλεως είναι και το του Αγίου Δημητρίου. Τούτο είναι εκτισμένον επί βραχώδους εκτάσεως, μικρών σχετικώς διαστάσεων 3 Χ 2 μ. έχον πλευράς και επιστεγάσματα πλάκας λιθίνους και δεν έχει ουδέν γνώρισμα χριστιανικόν. Εις το εσωτερικόν του σχηματιζομένου παραλληλεπιπέδου τοποθετημέναι ολίγαι εικόνες. Το εξωτερικόν παρουσιάζει εικόνα παλαιού βωμού της παλαιάς θρησκείας. Μοναδικόν χριστιανικόν γνώρισμα έχει 4 κύκλους επί της νοτίου έδρας, εντός των οποίων είναι εγγεγραμμένοι 4 σταυροί, εις το κέρας των οποίων αναγράφονται γράμματα δηλούντα προφανώς την υπογραφήν του Ανδρονίκου Παλαιολόγου[1]. Τούτα ελαξεύθηκαν μετά την επικράτησιν της χριστιανικής θρησκείας, δηλ. επί βασιλείας του προμνησθέντος αυτοκράτορος.
Η εγχάρακτη λίθινη επιτύμβια πλάκα. Η ανάλυση των μονογραμμάτων μας αποκαλύπτει το όνομα όνομα «Ανδρόνικος Ραούλ Ασάνης Παλαιολόγος» γνωστός ως Ανδρόνικος Ασάνης ο Νεώτερος που έφερε τον τίτλο του Σεβαστοκράτορα.
Προ ολίγων ακόμη ετών οι κάτοικοι εθυσίαζον βους, αίγας πρόβατα κλπ, δεν παρέλειπον όμως την θυσίαν των κοκόρων. Η 26η Οκτωβρίου, καθ’ ην τιμάται ο Άγιος Δημήτριος, παρουσίαζε και παρουσιάζει ακόμη, εις τον χώρον αυτόν, μακάβριον θέαμα εκ των απείρων σφαζομένων κοκόρων και κεφαλών αυτών. Έκαστος των κατοίκων την ημέραν εκέινην κομίζει προς θυσίαν 2 κοκόρους. Εκεί νέοι σφαγείς παραλαμβάνουν και σφάζουν αυτούς, και τον μεν ένα παραλαμβάνει ο θύτης οπίσω προς παρασκευήν φαγητού και διανομήν εις τους περιοίκους, τον άλλον δε τον αφιερώνει εις το παρεκκλήσιον. Μετά την Θείαν Λειτουργίαν συγκεντρώνονται όλοι οι κάτοικοι εις αυτό διά να προσκυνήσουν την εικόνα του Αγίου και να λάβουν μέρος εις την δημοπράτησιν των αφιερωθέντων κοκόρων, ων το τίμημα κατατίθεται εις το ταμείον της εκκλησίας.
Το έθιμον της σφαγής του κοκόρου καθιερώθη από μνημονευθέντων ετών, ινά καταστή δυνατή η θυσία προσιτή εις πάντας και εις τους πτωχοτέρους. Επικρατεστέρα όμως εκδοχή είναι ότι το έθιμο αυτό είναι μεν αρχαίον, διότι η 26η Οκτωβρίου είναι χρονολογικόν όριον λήξεως του θέρους και απαρχή του χειμώνος, η δε θυσία ήτο ευχαριστήριος προς τους θεούς της Θράκης διά την διαφύλαξιν των εν υγεία κατά την διάρκειαν του θέρους. Είναι αληθές ότι είναι υπόλειμμα των ειδωλολατρικών χρόνων, καθ’ ους εθυσίαζον κοκόρους, δείγμα εγρηγόρσεως, προς τον Ασκληπιόν, ίνα διατηρή αυτούς εν υγεία. Και τώρα ακούει εις τας γυναίκας να λέγουν με την επιχωριάζουσαν έκφρασιν : «πρέπει να πάμε στον Αϊδημήτρη να σφάξωμε κόκορα για γηρουσίν (υγεία)».
Ο Μητροπολίτης Διδυμοτείχου Φιλάρετος Βαφείδης (1899-1928).
Ο αείμνηστος Μητροπολίτης Φιλάρετος απεπειράθη να καταργήση το ειδωλολατρικόν τούτο έθιμον και κατά το 1923 την πρωίαν της 26ης Οκτωβρίου εγκατέστησε χωροφύλακα ινα απαγορεύσεη την θυσίαν. Ούτος όμως ευρέθη προ τετελεσμένου γεγονότος, διότι, πληροφορηθέντες οι κάτοικοι την απόφασιν του Μητροπολίτου, εθυσίασαν τους κοκόρους των το μεσονύκτιον της 25ης προς την 26ην Οκτωβρίου.
Ήδη άρχισε να αμβλύνεται η εμμονή της θυσίας αυτής και πιστεύομεν ότι μετ’ ου πολύ θα εκλείψη ολοτελώς.
